Eklektizismoa arte-estilo mistoa da, elementuak hainbat iturri eta estilotatik hartzen dituena. Terminoak estiloen konbinazioa deskribatzen du, hau da, historian zehar egon diren estilo ezberdinetatik hartzen dituela elementuak, hala nola arkitektura, pintura eta arte grafiko eta dekoratiboetatik.
Artean nahiz filosofian, eklektizismoaTradizio, eskola edo estilo desberdinetako elementuak bateratzen dituen teoria edo metodoa. Ezaugarri nagusi hauek ditu: dogmatikoa edo itxia ez izatea, guztien jarrerak kontuan hartzea eta sistema erabatekorik ez osatzea (filosofian, artean, irakaskuntzan, etab.). mugimendu, eskola, estilo eta pentsaera ezberdineko elementuak era malguan bateratzeko joerari deitzen zaio. Joera horri jarraiki jokatzen duten pertsonak eta horretan oinarrituta burutu diren lanak eklektikoak direla esaten da.
Testuinguruari dagokionez, eklektizismoa 1860tik 1920ra bitarte garatu zen. Garai horretan hiriak hazkunde etengabe batean murgildu ziren eta, ondorioz, hiri askotako harresiak bota edo moldatzearekin batera, gora egin zuen premia berriei erantzungo zieten eraikin berrien eskaerak ere.
Arkitekturak hirietan izan zuen esku-hartzearen arrazoiak hiru faktoretan laburbil daitezke: gaixotasunen saihestea, kale estuetan barrena ezkutatzen ziren mugimendu iraultzaileak murriztea eta garapen industriala erraztuko zuten zirkulazio-azpiegitura berriak irekitzea. Hirigintza berriak berdeguneak, zirkulazio logikoa, orientazioa eta bizi-kalitatea zaindu behar zituen. XIX. mendeko bigarren erdialdean hirietako biztanleen kopuruak oso azkar egin zuen gora, eta agintariek hirien egitura bere osotasunean birplanteatzeko beharra izan zuten. Urbanismoak itzelezko garrantzia hartu zuen. Birplanteamendu honek zenbait elementu izan zituen kontuan:
- Produkzio ekonomikorako eredu berriak: serie-produkzioko materialak eta industrien beharrak
- Garraioen garapena (tranbiak, trena, tren-geltokiak, zubiak, portuak)
- Komunikazioak errazteko modua
- Osasun-kontrola eta higienea: estolderia-sareak
- Segurtasuna eta kaleen kontrola (segurtasun-indarrak)
- Hilerriak, parkeak eta lorategiak egiteko espazioak
Euskal Herriaren kasuan, premia horiek Industria IraultzaEuropako gizartearen hainbat alderditan aldaketak eragin zituen prozesua. Aldaketa horiek, batez ere, ekonomikoak, sozialak eta demografikoak izan ziren, eta biztanleriaren balioak eta pentsamoldeak aldatzea ekarri zuen. Mugimendua XVIII. mendearen bukaeran Ingalaterran sortu zen eta XIX. mendean zehar Europan zabaldu zen. Ondorioz, gizarte industriala eta hiritarra garatu zen eta kapitalismoa finkatu zen.ren ondorioekin lotu behar dira, industrializazioa XIX. mendearen bigarren erdian erabat zabaldua baitzen euskal lurretan zehar. Horrez gainera, garai horretan nagusitu zitzaion liberalismoa absolutismoari (Euskal Herrian, Bigarren Karlistaldiarekin) eta, hala, erregimen parlamentarioak izan ziren Europako mapa politiko berriaren protagonistak; baina horrekin beste mugimendu mota batzuk sortu ziren, erabat baldintzatuko zutenak politika eta gizartea orokorrean: langile mugimenduakLangileriak bultzaturiko gizarte-mugimenduari deitzen diogu langile mugimendua. Langileria industrializazio-prozesuaren ondorioz sortu zen gizarte-klase berri bat da, lan-indarra soldata baten truke saltzen zuen taldea. Langileriaren lan- eta bizi-baldintzak hobetzeko helburuarekin, elkarteak sortu zituzten (alderdiak, sindikatuak)., eta baita ideologia politiko berri bat ere, nazionalismoaNazio bakoitzak bere estatu independentea eratzeko eskubidea duela defendatzen duen ideologia politikoa. Ideologia honen oinarria nazioaren komunitate sentimendua da. Jatorriak, hizkuntzak, erlijioak eta kulturak osatzen dute sentimendu hori. hain zuzen ere.
Arte eklektikoa
Agintean zegoen burgesiari, indarrean zegoen arte neoklasikoaren estiloa zurruna, lehorra eta serioegia iruditzen zitzaion eta, horregatik, sentiberatasun berri baten bila hasi zen, askatasun irrika eta lortutako guztiagatiko garaipen sentipena adierazteko xedez. Sortu zen gustu artistiko berri horri erromantizismoErresuma Batuan eta Alemanian XVIII. mendearen amaieran sortu eta XIX. mendean zehar garatu zen mugimendu artistiko, literario, kultural eta politikoa. Ilustrazioko eta neoklasizismoko arau aristokrata, sozial eta politikoen aurkako mugimendu iraultzailea da. deitu zitzaion, babesten zituen balioak hauek baitziren: sentimendua, pasioa, indibidualismoa eta askatasun nahia, arrazoiaren eta arauen gainetik.
Pinturan eta eskulturan sentikortasun berria hainbat obratan landu bazen ere, estilo erromantikoa, historikoa eta konstunbristaLiteraturan eta arte plastikoetan herri edo lekuetako ohitura tipikoak eta folklorea deskribatzeko joera duen mugimendu artistikoa. jorratuz, arkitekturan ez zen erromantikotzat har daitekeen estilorik gauzatu. Arkitekturan, iraganeko estilo artistiko ezberdinak berreskuratzeko nahia izan zen sentikortasun erromantikoaren ezaugarri nagusia, eta estilo horri eklektizismoa esan zitzaion.
Eklektizismoa eta Euskal Herria
Euskal Herrian ere, Europako beste leku batzuetan bezala, garai horretan pinturan eta eskulturan mamitu zen arteari erromantikoa esaten zaio. Arkitekturan aldiz, Europako arte eklektikoa euskal arkitektoek ondo ulertu zuten eta eraikuntza adierazgarriak diseinatu zituzten gure lurretan. Horrez gainera, sarreran aipatu dugun ideologia nazionalista berriaren haritik eratorrita, bertako arkitektura bat ere nabarmendu zen, estilo neoeuskalduna garatuz, hain zuzen ere.
Arkitektura eklektikoa
Erantzun azkar eta desberdinen premiak eta garatzen ari zen gizarte industrial berriaren beharrek eta gustuek eragin zuten XIX. mendeko eklektizismo arkitektonikoa. Arkitektura neoklasikoari eusteaz gain, espiritu erromantikoarekin lotura duten iraganeko beste zenbait joera ere berpiztu zituen. Iraganeko arkitekturetara jo zuten eta, arkitektoak haien artean egokiena aukeratu behar izaten zuen, eraikuntzaren funtzio eta garaiko gustuei begiratuta. Arkitektura desberdinak eta kontrakoak ere bizi izan ziren hirietan eta horrexegatik deitu izan zaio eklektizismo historizista. Edozein modutan ere, ez ziren iragana berreskuratzera mugatu, aurreragoko arkitekturan hain garrantzitsuak izan ziren material berriak erabiltzen ere hasi ziren, besteak beste, burdina. Iraganeko arkitektura motak imitatzea zen kontua, eta arkitektoak horien artean egokiena aukeratu behar zuen, eraikuntzaren funtzioa edo adierazgarritasuna kontuan hartuta.
XIX. mendean zehar historizismo desberdinak bizi izan ziren elkarrekin: neoklasikoa, neomudejarra, neoerromantikoa, neoerrenazentista eta, denen artean garrantzitsuena, neogotikoa. Estilo hori erromantikoek bultzatu zuten batez ere. Beren tradizio nazionalen erroak Erdi Aroan bilatu zituztenez, neogotikoa iruditu zitzaien tradizio horiek aldarrikatzeko egokiena, beraien gustu emozionalen eta ezaugarrien adierazle aproposena zelakoan.
XIX. mende osoan zehar, Europan estilo eklektikoa izan zen nagusi eta hiri askotan aurki daitezke arkitektura-estilo nahasi horren adibideak. Mendearen erdialdetik estiloen nahasketak egin ziren eta herrialde bakoitzean ezaugarri bereziak izan zituen.
Europa mailan lanik esanguratsuenetarikoa Parisko OperaNeobarroko estiloko antzokia. Charles Garnier arkitektoak diseinatu zuen eta gaur egun Musikaren Akademia Nazionalaren egoitza da. “Garnier jauregia” esaten diote. izan zen. Hiriko burgesiaren erakustoki izaten zen opera eta horrexegatik eskailera handi batzuen gainean eginda dago, etorbide zabal baten amaieran. Antzerki-esparrua nahiko txikia da eta hainbat saloi eta areto ditu.
Neogotikoaren teoriko eta propagandista garrantzitsuenen artean, C. Barry-rekin Londresko Parlamentu Britainiarra egin zuen Pugin ingelesa eta Viollet-le-Duc frantsesa daude.
Mendearen bigarren erdialdean, arkitektura-estilo nagusiak historizista eta eklektikoa izaten segitu bazuen ere, gizarte industrialak sortu zituen beharrei aurre egiteko irtenbiderik ez zuen eman, eta planteamendu berriak hasi ziren garatzen. Arazoei irtenbideak emateko modu berria aurkitu behar zuen arkitekturak, eta material berriak erabiltzen hasi ziren.
Arkitektura eklektikoa Euskal Herrian
XIX. mendeko azken urteetako ekonomia-gorakada ikusgarriaren ondorioz hasi zen bertako burgesia, gero eta boteretsuagoa zena, Europako beste lurraldeetan aldarrikatzen ari zen arkitektura mota eskatzen, haien estatus berria agerian uzten zuena.
Espainiako moldeen eraginez forma mudejar eta musulmanak gehitu ziren barne aretoen dekorazioan batez ere. Erruz ugaldu ziren forma eklektikoak euskal hiriburuetako zabaldietako eraikinetan.
Euskal Herriko eklektikotasunean erabilitako arkitektura-formarik garrantzitsuenak garaian garaiko modaren menpe zeuden, baina baita eraikuntzek bete beharreko funtzioen menpe ere.
- Arkitektura erlijiosoa. Erabilitako tipologia gehienek erromaniko eta gotiko estiloa berreskuratzen zituzten. Erromanikotik eta gotikotik, gurutze latindarEraikin erlijiosoetan nabea eta transeptua moztearen ondorioz sortzen den oinplanoko guneari esaten zaio, gurutze formakoa baita.reko oinplanoa izan zen formarik erabiliena, beso luzeenean hiru edo lau habearte zituena, eta gurutzeria nagusia, kupularik gabeko hegiko gangak eta kaperez osatutako girolaAldare nagusia inguratzen duen gunea; arkitektura erromanikoko elementu bereizgarria da, ondoren, gotikora hedatu zena. zituena. Kanpoko itxurari dagokionez, eliza gehienek gotikotik hartutako estetika aukeratu zuten.
Tipologia horretan Euskal Herrian gauzatu zen egitasmorik garrantzitsuena Gasteizko Katedral Berria izan zen. Julian Apraiz eta Javier Luquek garai gotikoko frantziar katedralen ereduari jarraituz, Katedral Berria gurutze latindar oinplanoz, zazpi kapera absidedun girola eta kriptaEliza baten azpian, askotan lurpean, egindako kapera. Lehenengo kristauek hilobi moduan erabiltzen zuten.z diseinatua izan zen.
Gipuzkoari dagokionez, bi egitasmorik garrantzitsuenak hiriburuan eraiki ziren eta hirigunearen zabalgunean eraikitzen ziren auzo berriekin zerikusia izan zuten. Manuel Etxaberen Artzain Onaren katedralak eta Groseko San Inazio eliza.
Bizkaian berriz, Bilbon Luis Landetxok egindako San Francisco de Asis dugu adibide garrantzitsuena.
- Arkitektura zibila. Ez dira elizak eta jauregiak garai honetan eraikitzen diren tipologia bakarrak. Gizarte berriak eta haren premiak era guztietako eraikinak eskatzen zituen, eta horren ondorioz, tipologia zabal bat garatu zen. Aldi honetako etxebizitzetan apaingarri gutxiago ageri bada ere, badira bi elementu oso erabiliak eta gaur egungo hirietan estilo eklektikoa sinbolizatzen dutenak: ganbarak eta galeriak.
Italiar eraginpeko hiri-jauregi motako eredua izan zen orokorrean nagusitu zena, nahiz eta frantziar arkitekturaren elementu ugari ere barneratu ziren. Bolumen erregularreko eraikinak dira eta fatxadaren konposizioari dagokionez behealdean sendotasun itxura ematen zaio, solairurik garrantzitsuenean elementu apaingarririk gehienak biltzen diren bitartean.
Araban zein Nafarroan, aldi honetan zehar egindako arkitektura zibil eklektikoari dagozkion ereduak ugariak dira. Iruñean, estilo mudejarrean egindako Iruñaldeko Mankomunitatearen egoitza aipatu daiteke eta Gasteizi dagokionez estilo errenazentistan Pantaleon Iradierrek diseinatutako Bigarren Hezkuntzako Probintzia-Institutua.
Bizkaiko arkitekturan nabarmentzekoa da Bilboko Udaletxea,Joaquin Rucoba arkitektoak diseinatua eta elementu barrokoak, arabiarrak, eta errenazentistak erabili zituena bertan eta Arriaga antzokia, Parisko Opera eredutzat hartuta eraikin neobarrokoa eraikin zutena. Gipuzkoan berriz, garai honetakoa dugu Alderdi Ederreko kasinoa, gaur egun Udaletxearen egoitzan bihurtu eta Victoria Eugenia antzokia Errenazimentuko eraikin baten kutsua duena. Atariko fatxadak korintiar zutabe ederrak ditu, sarrerako hiru ateetan eta baita ere solairu nagusiko balkoien artean.
Estilo neoeuskalduna
Euskal Herrian arkitektura herrikoira itzultzeko modak bere gertakari berezia XX. mendearen hasieran izan zuen, neoeuskalduna deritzon estilo baten agerpenarekin batera. Estilo honen oinarria euskal baserria da, eraikuntza tipologia hau berrinterpretatu eta familia bakarreko etxera bideratzen duelarik. Horrela, Lapurdiko baserriaren elementurik funtsezkoenen bilketatik abiatuta (teilatu eta aurrealdeetako disimetriak, bao handiak eta egonleku zabalak, helburu apaingarridun aurrealdeetako margodun egur-estrabeek egindako jokoa, etxearen oinaldean harriaren erabilera), Edmond Durandeau, Henri Godbarge, Jean Longeray eta William Marcel arkitekto frantsesak izan ziren Lapurdiko itsasertzeko turismo-lekuetan estilo hori garatu zuten lehendabizikoak. Geroztik, gainerako Euskal Herri guztian zehar zabaldu zen, Pedro Guimon, Amann, Smith, Rucabado, Atxukarro, Bastida eta beste euskal arkitekto batzuk egindako lanari esker, bai familia bakarreko etxeen arkitekturan bai aduana-eraikinetan edota trenbidearen geltokiak bezalako eraikuntza tipologiako eraikuntzetan ere.
Burdinazko arkitektura
Garai berriei egokituz ari ziren hiriak garatzen. Hirigintza koherenteagoa ez ezik, nahitaezkoa zen behar berriei erantzungo zien arkitektura diseinatzea ere. Geltokiak, zubiak, azokak edota lantegiak egiteko eskariak gora egin zuen urte gutxian. Erdiko zutaberik gabeko eraikuntzak altxatzea, garaiera handiko eraikinak ahalik eta euskarri gutxien erabiliz egitea edo barrualdeak argitzeko leiho ikaragarriak irekitzea zaila zen. Horretarako soluzio ausartak behar ziren, azkarrak eta merkeak, eta iraganeko estiloetan oinarritutako arkitekturak ez zuen halako irtenbiderik ematen. Soluzio moduan material berriak erabiltzen hasi ziren, besteak beste, burdina eta beira. Arkitektura mota hori ingeniariek egin zuten batez ere, arkitekto gehienek iraganeko estiloei atxikita jarraitzen zutelako.
XVIII. mendearen azken hamarkadetan egin ziren lehenengo burdinazko eraikinak, nahiz eta XIX. mendearen lehen erdialdera arte ez ziren orokortu, orduan hasi baitziren antolatzen Erakusketa Unibertsalak. Industriaren aurrerapenaren adierazgarri izan ziren erakusketa horiek. Haietarako egin ziren eraikinen artean aipatzekoak dira J. Paxtonek egindako Londresko Crystal Palace eta Parisko Eiffel Dorrea, A.G. Eiffel(1832-1923) Eiffel dorrea eraiki zuen ingeniari frantses ezaguna. Beste lan aipagarri batzuk: Dueroko zubia, Pest hiriko geltokia eta Nizako behatokiko kupula dira. ingeniariak egina.
Euskal Herrian bada estilo horretan egindako eraikinik: Portugaleteko Zubi Esekia (gaur egun Bizkaia zubia bezala ezaguna dena), A. Palacio arkitektoak egina, eta Ormaiztegiko Zubi Handia, A. Lavalley ingeniariarena. Lan horiekin teknika berriak erabiltzen hasi zen arkitektura eta baita balio estetiko berriak bilatzen ere.
Erantzun ondorengo galderei. Hiru aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Zorte on!
