|
|
Neoklasizismoa
- Arte neoklasikoa - Arkitektura neoklasikoa - Eraikuntza-elementuak - Eraikin-galeria - Testa |
| Eklektizismoa |
| Modernotasuna |
| Abangoardia - XXI. mendea |
| Jarduerak |
1789tik aurrera, gizadiaren historian deitu izan zaion aroa amaitu eta gaur arte iraun duen aro berriari ematen zaio hasiera, Aro Garaikideari alegia.
Aro berri honen hasiera historia-gertaera garrantzitsu eta sinboliko batek zehaztu zuen: Frantziako IraultzakHistoriako gertakizunik garrantzitsuenetariko bat, Aro Garaikidearen atea da Frantziako Iraultza. 1789-1799 urteen bitartean Frantzian egon zen prozesu gatazkatsu eta konplikatuaren poderioz, Antzinako Erregimena Frantzian ezabatu egin zen eta arlo politiko eta sozialean aldaketa sakona gertatu zen. Ilustrazioko pentsamenduan oinarrituta, klase-pribilegioak, errepublikanismoa eta herritarren eskubideak aldarrikatu eta bultzatu zituzten iraultzaileek. Frantziako Iraultzaren eragina Europa osoan zabaldu zen.. Hirugarren estamentuaren matxinada (burgesiak, eskulangileek eta nekazariek eratutakoa) Antzinako ErregimenarenXVII. eta XVIII. mendeetan Europan garatutako sistema politiko, ekonomiko eta soziala. Haren ezaugarri esanguratsuenak hauek dira: monarkia absolutua izan zen ohiko sistema politikoa, ekonomia lehen sektorean oinarritzen zen, eta, sistema sozialari dagokionez, gizartea estamentuetan antolatuta zegoen. oinarrien aurkako matxinada izan zen. Horren bitartez, gizartearen antolaketa ez ezik, elizak, nobleziak eta monarkiak zuten boterearen monopolioa ere zalantzan jarri zen.
Aro Modernotik Aro Garaikidera arteko aldaketa ez zen baketsua izan; batetik, absolutisten -Antzinako Erregimenaren aldekoak- eta liberalen -burgesia, artisauak- arteko aurkakotasuna zegoen; eta, bestetik, liberalen beraien arteko istiluak. Azken horiek XIX. mendean zehar Europa guztia astindu zuten, gatazka eta gerra ugari sorraraziz.
Euskal Herrian ere, Aro Garaikidearen lehenengo garaia ez zen erraza izan; absolutisten eta liberalen arteko borrokek XIX. mendearen lehen erdian lurraldea astindu zuten. Aurkakotasun horrek eraginda, Euskal Herrian hiru guda izan ziren: Konbentzio Gerra, Independentzia Gerra eta Lehen Karlistaldia. Baina gatazka hauek ez ziren politikoak bakarrik izan, ekonomiara, gizartera eta kulturara ere zabaldu ziren.
Aldi berean, mugimendu politikoak LiberalismoSistema filosofiko nahiz politikoa. Askatasun pertsonala, estatu ez interbentzionista, boterearen banaketa eta jabetza pribatuaren eskubidea defendatzen ditu. deritzon filosofia politikoa sortu zuen, eta horrek IlustrazioarenArgien Garaia edo Ilustrazioa XVII. eta XVIII. mendeetako kultura higikundea izan zen. Arrazoimena hartzen zuen gizonaren funts eta oinarritzat. ideologia bizitzako hainbat arlotan ezarri zuen, hala nola, ekonomian, gizartean eta kulturan, besteak beste. Esate baterako Ilustrazioaren garaian idatzi ziren Europako lehenengo entziklopediakGiza jakintzaren bilduma. Hitza grezierazko enkyklios paideia terminotik dator (hitzez hitzeko itzulpena "guztia zirkulu batean" da; esanahia, "hezkuntza orokorra")., hala nola, Diderotek eta D'Alembertek egin zuten Encyclopédie ospetsua.
Arte neoklasikoa XVIII. mendearen bigarren erdialdean eta XIX. mendearen hasieran Europan garatu zen mugimendu artistikoa izan zen. Orokorrean, aurretik zetozen barrokoarenPortugesezko barrôco hitzetik datorkio izena, “perla irregularra” esan nahi du. Arteari dagokionez, adiera asko izan ditu sortu zenez geroztik: joera nahasia, armoniarik eta orekarik gabea, apaingarri gehiegi dituena, arauen kontrakoa, nabarmenkeriazkoa. eta rokokoarenXVIII. mendearen hasieran, Luis XV.aren erregeordetzaren garaian, Parisen gauzatu zen arte-estiloa. irudi-gehiegikerien aurkako mugimendua izan zen. Antzinate klasikoaren eta zibilizazio greko-erromatarraren eredu klasikoak kopiatzen ziren.
Neoklasizismo izena XIX. mendean jarri zitzaion. Izenak adierazten duen bezala, garai klasikoarekiko miresmena da proposamen berri horren ezaugarri nagusia, eta arrazoia sentimenduari gailentzea.
Arestian aipatutako gertakizun politiko guztiak azkar gertatu ziren XIX. mendearen erdialdetik aurrera politikan, ekonomian nahiz zientzian. Istiluek gizartearen arlo guztietan izan zuten eragina eta, beraz, baita kulturan eta artean ere. Garai honetan, adibidez, beste garai batzuetako uniformetasuna desagertu egiten da eta etengabeko aldaketa-prozesuan zegoen gizarte baten beharrei erantzuten ahalegintzen diren arte-mugimendu ugari sortzen dira. Gainera, artisten lanak sustatzeko, haien artelanen hedapena areto edo erakus-lekuetan egiten hasi ziren lehen aldiz.
Beraz, XIX. eta XX. mendeetan sortu eta XXI. mendean jarraipena izango duten arte-estilo eta mugimenduen jatorria garai honetakoa da. Izan ere, neoklasizismoak, eklektizismoak, modernotasunak, abangoardiek eta postmodernitateak artistaren berezitasuna bilatzen dute eta gizartearen arabera aldatuz doan artea izendatzeko ahaleginak baino ez dira.
Neoklasizismoak bi oinarri izan zituen:
Laburbilduz, neoklasizismoak ordena eta arrazoia berreskuratzea zuen helburu.
Neoklasizismoa Euskal Herrian, Europako beste herrialde batzuetan bezala, XVIII. mende bukaera aldera hasi zen zabaltzen, antzinako joera greko-erromatarrak oinarritzat harturik eta ordura arte indarrean zegoen barrokoaren aurkako erreakzio modura. Arrakasta handia eduki zuen eta, guda eta istilu ugari izan arren, Euskal Herrian arte-agerpen interesgarriak garatu ahal izan ziren, batez ere, arkitektura mailan.
Neoklasizismoa Euskal Herriko artearentzat oso garrantzitsua izan zen, lehen aldiz, Europan eta Euskal Herrian aldi berean garatu baitzen estilo hau.
Ilustrazioa aldaketa horren bultzatzailerik garrantzitsuena izan zen arren, gainerako botereek ere (monarkia, noblezia eta eliza) estilo hori bere egin zuten. Izatez, Euskal Herrian burgesia eta noblezia izan ziren Euskal Herriko kultura mailako arte-estilo berriaren aldaketa babestu zutenak eta, joera horri helduz, 1763an Euskalerriaren Adiskideen ElkarteaEuskalerriaren Adiskideen Elkartea Ilustrazioaren aitzindaria izan zen Hego Euskal Herrian eta Espainian. Eskola horietan marrazketaz, geometria, nautika, arkitektura hidraulikoa eta arkitektura irakasten zen. Ikasle hoberenak Madrilgo San Fernando Akademiara joan ziren. Euskal neoklasizismoko pertsonaia eragingarrienen artean Fiscal Campomanes, Justo Antonio Olagibel, eta Silvestre Perez nabarmentzen dira. sortu zuten. Elkarte horrek Ilustrazioaren espiritua bultzatu zuen Euskal Herrian.
Ilustrazioak bizitza errealitatearen eremutik ulertu zuen eta ez sentimenduenetik. Arte-mugimenduari dagokionez, barrokoaren adierazkortasun emozionala eta forma gainkargatuak bertan behera utzi zituen, soiltasuna, marra zuzenak eta, batez ere, dekoraziorik eza nabarmentzen ziren artearen kontzeptu berri baten alde eginez. Horretarako, tradizio klasikoa eta jakintza-arlo guztietan antzinate klasikoaren ereduak berreskuratu ziren.
Neoklasizismo garaiko arkitektura oso garrantzitsua izan zen, gainerako agerraldi artistikoak (pintura, eskultura...) baino gehiago garatu baitzen. Arkitekturak ezin hobeto laburbildu zituen Ilustrazioak artearen inguruan zuen ideia, hau da, neurrizko estetika berreskuratzea, forma geometrikoetan oinarritutako lerro zuzenak nagusitzea eta, orokorrean, aurretik aipatu ditugun ezaugarri nagusiak arkitekturan islatzea: eredu klasikoak, marra zuzenak eta apaindurarik gabekoak eta praktikotasuna.
Egituraren argitasuna, apaingarrien sinpletasuna eta geometrismo huts-hutsa dira arkitektura neoklasikoaren beste ezaugarri nagusiak. Arkitekto neoklasikoen ustetan, bolumen zehatz, trinko eta hierarkizatuen bidez eta geometria soil eta simetrikoaren bitartez definitzen zen eraikina. Kanpoko bolumenek argi islatu behar zuten barrenaldea, eta hutsuneak (ateak eta leihoak) laukirik gabe zabaldu behar ziren hormetan.
Britainia Handia herri emankorrena izan zen arte mota honetan. Italiak baino lehenago agertu zuen klasizismorako joera Inigo Jones (1573-1652), Palladioren jarraitzailearekin. Garai horretakoak dira adibidez Londresko National Gallery eta British Museum eraikinak. Frantzian, eraikin ezagunenetakoak Versailles-eko errege-opera (1769) eta Pariseko Concorde plaza dira. Baita Pariseko Sainte-Geneviève eliza ere (gaurko Panteoia).
Neoklasizismo arkitektonikoa Euskal Herrian gutxi-gorabehera mende batean zehar garatu zen eta kanpotik iritsitako eragina erabakigarria izan zen. Zentzu honetan, neoklasizismoa euskal lurraldean indartsu sustraitu zen estiloa izan zen.
Nahiz eta testuinguru historikoa egokia ez izan, Euskal Herrian garai horretan egin zen eraikin-kopurua eta horien kalitatea aipatzekoak dira. Lehen esandakoaren harira, Euskal Herriko arkitektura neoklasikoa ez zen izan, beste aldi batzuetan bezala, berandu iritsitako estiloa, baizik eta lehen unetik iritsitakoa.
Estiloari dagokionez, Euskal Herriko neoklasizismoak erromatar klasizismoko elementuak ditu. Horiekin batera, Europan zehar zabaldu ziren neoklasizismoetatik, euskal lurretan Frantziako arkitektura neoklasikoaren elementuek izan zuten eragin handiena. Zentzu horretan, Ventura Rodriguez(1717 - 1785) Espainiar arkitektoa. XVIII. mendean Espainiako arkitektorik garrantzitsuenetakoa izan zen. Inork baino hobeto islatu zuen bere eraikinetan barrokotik neoklasizismorako aldakuntza. arkitektoak garrantzi handia izan bazuen ere, hark ekarri baitzuen estiloa Euskal Herrira, Silvestre Perez(1767 - 1825) Espainiar arkitektoa, formakuntza erabat neoklasikoa izan zuena. Bere garaiko arkitekto onenetariko bat, arkitektura berria, hau da, Ilustrazioan oinarritutakoa zabaltzen lagundu zuen. Euskal Herrian lan ugari daude Silvestre Perezenak. izan zen Euskal Herriko neoklasizismoaren bultzatzaile garrantzitsuena, eta guztiz erabakigarria izan zen haren lan egiteko eta arkitektura ulertzeko modu zorrotz, soil, sinple eta monumentala. Modu hori aise bereganatzen ez ezik, garatzen jakin izan zuten beste euskal arkitektoek, esaterako Santos Angel Otxandategi arkitekto nafarrak edo Justo Antonio Olagibelarabarrak.
Europa guztiko estilo neoklasikoari jarraituz, euskal estiloan, argitasunaz eta apaingarritasun ezaz gain, geometrismo huts-hutsa izan zen ezaugarri nagusia. Barrokoaren beste muturrean zegoela esan daiteke.
Orokorrean tipologia zibila erlijiosoari gailendu zitzaion eta garai honetako eraikin zibilak ugari eta garrantzitsuak izan ziren. Horrez gain, aldi honetako aurrerakuntzen ondorioz, eremu zibila zabaldu eta aberastu egin zen. Tipologia berriak eta bestelako eginkizunak zituzten eraikinak joan ziren zabaltzen: ospitaleak, museoak, antzerkiak eta portuak.
Neoklasizismoak, orokorrean eta laburbilduz, berariazko ezaugarri hauek ditu:
Hausnar dezagun!
Ilustrazio garaiko garaikurretako bat entziklopedia izan zen.
Gaur egun ezagutzen ditugun entziklopediek eta Ilustrazio garaikoek pareko ezer gutxi dute baina ezaugarri batzuk mantentzen dituzte.
Azter itzazu zenbait entziklopedia eta aipatu taldean zeintzuk diren entziklopedia baten ezaugarriak eta nola aldatu diren denboran zehar.
Hemen, zenbait entziklopediatarako estekak:
| Eraikinaren izena | Konstituzio plaza eta Udaletxe Zaharra. Donostia (Gipuzkoa) |
| Estiloa / Garaia | Neoklasizismoa, XIX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Konstituzio plaza hiru eraikinek mugatzen dute. Horien beheko solairua arku berdinez osatuta dago eta horrez gain beste hiru solairu dituzte. Plaza honetan Donostiako Udaletxe Zaharra dago, aldameneko etxebizitzekin bi zubiren bitartez elkartuta. Udaletxearen beheko solairuan 5 arku zorrotzez osatutako arkupea dugu, eta hurrengo bi solairuak, arkupe gainekoak alegia, doriar ordenako sei zutabe erraldoik zeharkatzen dituzte. Goialdean arkitrabea dugu, erloju batez eta hiriko harrizko armarriaz apaindua. |
| Arkitektoa | Pedro Manuel Ugartemendia
|
| Argazkiak / Bideoa |
|
| Eraikinaren izena | Gayarre antzokia. Iruñea (Nafarroa) |
| Estiloa / Garaia | Neoklasizismoa, XIX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Gaur egungo Gayarre antzokia 1932. urtean eraiki zuten. Dena den, antzinako fatxada neoklasikoa bere horretan mantentzen da, Jose Nagusiak diseinatu zuena alegia. Fatxada harriz eginda dago eta bi solairutan banatzen da. Lehenengo solairua oso sinplea da. Bertan bost ate arkitrabedun irekitzen dira, eta bakoitzaren gainean leiho bat dago. Zuzenak dira eta erdian daude kokatuta. Izkinetan dauden biak erdizirkularrak dira. Bigarren solairuan, joniar ordenako sei zutabe monumental daude. Horien artean dauden espazioak, bi izkinetan, itxita daude, baina erdian dauden zutabeen arteko espazioak irekita daude. Harrizko balaustrada batek ixten du terraza hau. Tradizioari jarraituz, zutabearen gainean arkitrabe horizontala dugu, eraikinaren azken muga gisa. |
| Arkitektoa | Pedro Manuel Ugartemendia eta Jose Nagusia
|
| Argazkiak / Bideoa |
Stegop |
| Eraikinaren izena | Atxuriko ospitalea. Bilbo (Bizkaia) |
| Estiloa / Garaia | Neoklasizismoa, XIX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Atxuriko ospitalea 1818tik 1835era bitartean eraiki zuten. Neoklasizismoko eraikin honek garai hartako teoria higienistak sartu zituen bere diseinuan. Teoria horien eraginez, ospitaleak pabilioi isolatutan antolatzen hasi ziren. Horrela, gaixoak eta funtzio desberdinak bananduta egon zitezkeen. Bilboko Atxuriko ospitalean, lehenengo bi solairuek bloke bakarra osatzen dute, erraldoia eta angelu zuzenekoa. Hirugarren solairutik gora hiru pabilioitan antolatuta dago, orrazi formako oinplanoa hartuz. Haizea eta eguzkia aprobetxatzeko asmoarekin, pabilioien artean bi patio daude. Mendebaldeko fatxada eraikinaren elementu esanguratsuena da. Doriar estiloko lau zutabe erraldoik ataria eratzen dute. Zutabeen gainean, triglifoak eta metopak dituen entablamendua dago, eta, erremate moduan, hiriko armarri handia. |
| Arkitektoa | Gabriel Benito Orbegozo
|
| Argazkiak / Bideoa |
Zarateman |
| Eraikinaren izena | Diaz-Espada apezpikuaren jauregia. Armentia (Araba) |
| Estiloa / Garaia | Neoklasizismoa, XIX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | “Santuaren etxea” ere esaten diote. Justo Antonio Olagibel arkitekto arabarrak diseinatu eta eraiki zuen jauregi hau Armentian. Estilo neoklasikokoa da eta, oinplanoari dagokionez, laukizuzena. Fatxada nagusia da eraikinaren atal interesgarriena. Harlanduz eraikita dago eta bi zutabe erraldoik fatxada hiru arlotan banatzen dute. Era berean, goiko arkitrabe handiari eusten diote. Fatxadaren erdian atea dago eta honen gainean San Prudentzioren irudia eta aingeru bana bi alboetan. |
| Arkitektoa | Justo Antonio Olagibel
|
| Argazkiak / Bideoa |
Zarateman |
| Eraikinaren izena | Jasokundearen eliza. Mutriku (Gipuzkoa) |
| Estiloa / Garaia | Neoklasizismoa, XIX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura erlijiosoa |
| Deskribapena | Hauxe da arkitektura neoklasikoaren eredu esanguratsuena Gipuzkoan. Eraikin erlijiosoa izan arren kutsu zibila dauka. Gurutze grekoaren formako oinplanoa du. Apaingarri gabeko fatxada aurkitzen dugu, non sei zutabe doriarrek ataria osatzen duten. Haren aurrean, eskailera monumentalaren bitartez, atarira heltzen da. Kanpandorrea elizaren atzealdean kokatuta dagoenez, aipatu dugun estilo zibil hori nabarmentzen da. |
| Arkitektoa | Silvestre Perez
|
| Argazkiak / Bideoa |
|
| Eraikinaren izena | Markina-Xemeingo hilerria. Markina-Xemein (Bizkaia) |
| Estiloa / Garaia | Neoklasizismoa, XIX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura erlijiosoa |
| Deskribapena | Markina-Xemeingo kanposantuaren ezaugarriak tradizio klasikoari lotuta daude. Forma erregularra du, angeluzuzena alegia, eta horma batek ixten du espazio osoa. Sarrera nagusiak eta kaperak pareko aldean kokatuta daude, eraikinaren erdiko ardatza osatuz. Bai sarreran, bai kaperan antzeko diseinua errepikatzen da: trapezio-formakoak dira eta frontoi triangeluarrek euskarri batzuk dituzte ertzetan, akrotera deritzenak. Arkupe perimetralak inguratzen du espazio osoa, zutabe doriarrez hornituta. Xabier Maria Muniberen mausoleoa da elementurik aipagarrienetakoa. |
| Arkitektoa | Mariano Jose Laskurain
|
| Argazkiak / Bideoa |
Atjtj |
| Eraikinaren izena | Gasteizko Plaza Berria. Gasteiz (Araba) |
| Estiloa / Garaia | Neoklasizismoa, XIX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Gasteiz hiria zabaltzeko asmoarekin eraiki zen Plaza Berria. Olagibel arkitektoak egin zuen Neoklasizismoaren eredu bikain hau. Proportzioak oso erregularrak ditu, laukizuzena baita, eta albo guztiek neurri bera dute: 61 metro. Fatxadak ere uniformetasun handia du. Arkupeak plaza osoa inguratzen du eta etxebizitzetako lehen bi solairuak arkupeen barruan daude. Horiez gain, beste bi solairu gehiago daude arkupeen goialdean. Udaletxeak apurtzen du uniformetasun hori, hau da, arku erdizirkularren ordez zutabe toskanarrak ikusten dira, eta frontoi handi bat erremate gisa. |
| Arkitektoa | Justo Antonio Olagibel
|
| Argazkiak / Bideoa |
Promohola |
Erantzun ondorengo galderei. Hiru aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Zorte on!