|
| Abangoardia - XXI. mendea - Abangoardiako artea - Abangoardiako arkitektura - Eraikuntza-elementuak - Eraikin-galeria - Testa |
| Neoklasizismoa |
| Eklektizismoa |
| Modernotasuna |
| Jarduerak |
1945. urtean Bigarren Mundu Gerra amaitu zenean, mundua, klase politikoa eta gizarte zibila, gerrak utzitako krisialdi ekonomikotik ateratzeko mekanismoak bilatzen ahalegindu zen.
Krisialdiak, arlo ekonomikoak ez ezik, arlo politikoak ere ukitu zituen. Hala, mundua, Gerra HotzaBigarren Mundu Gerraren ondoren Estatu Batuak eta Sobietar Batasunak bizitako tentsio garaiari esaten zaio. deiturikoaren ondorioz, bi bloketan zatituta gelditu zen: alde batetik mendebaldeko blokea, non kapitalismoa zen nagusi, eta bestetik ekialdeko blokea, komunismoaren sistema politikoak agintzen zuela.
Garai honetako ezaugarri bereizgarrienetariko bat deskolonizazio-prozesuaAsiako eta Afrikako koloniek zein protektoratuek metropoliarekin izandako menpekotasunaren haustura. Kolonialismoaren kontrako mugimendua XIX. mendean sortu arren, Bigarren Mundu Gerraren ondoren izan zituen lehen emaitzak. izan zen. Europar herrialde askok (Espainiak, Ingalaterrak, Herbehereak...) Afrika eta Asian zeuzkaten koloniak Atzerritar, metropoli deitzen ohi den, estatu baten menpe dagoen lurralde da. Metropoli deritzon beste estatu baten menpe dagoen lurraldea. galdu zituzten eta, beraz, kontinente horietan herrialde berriak sortu ziren, estatu-kopurua bikoiztea ekarriz.
Azkenik, aro hau beste krisialdi batez bukatu zen: 1973an izandako petrolioaren krisialdiaz, hain zuzen.
Horrek guztiak, ekonomian eta gizarte-politikan ez ezik, arte-adierazpenetan ere izan zituen ondorioak.
Artearen esparruan, aldi honetan, bi momentu edo garai ezberdintzen dira: bata, II. Gerra Mundiala bukatu eta 80ko hamarkada arte iraun zuena; eta bestea, 80ko hamarkadatik gaur egun artekoa.
XX. mendearen bigarren hamarkadatik gaur egunera bitarteko arte-proposamenez hausnartzea zaila da, zaila den bezala urte hauetako artearen helburu zehatzak identifikatzea.
Hala ere, argi dago apurketa- eta askatasun-kontzeptuekin lotu daitezkeela azken urteetako estiloak, horiek baitira proposamen gehienen ezaugarri komunak. XX. mende hasieran artearen iraultza ekarri zuen mugimenduaren oinordekoa da garai honetako mugimendua. XX. mende erdialdetik aurrera, abangoardia historikoen ezaugarriak errepikatzen dira. Errealitatetik abiatzen dira beren helburuak adierazteko eta horren ondorioz aniztasuna da nagusi. Gainera, inoiz baino errazagoa suertatzen zaie artistei beren lana zabaltzea, bai eta besteek egiten duten lanaren berri jasotzea ere.
Arte plastikoetan abstrakzioaArteari dagokionez, figurazioari eta naturaltasunari uko egiten dion espresio artistikoa. da nagusi eta material ezberdinen nahasketa. Arkitektura, aldiz, aurrerapen teknologikoez jabetzen da, material berriak gehitzen hasten da eta proiektu berriak informatikaren eta ingeniaritzaren laguntzaz ateratzen dira aurrera.
Bestalde, New York hiria artearen hiriburu artistikoa bihurtzen da zenbat faktore direla medio: Europako II. Gerra Mundialetik ihesi ateratako hainbat artistak hiri horretan hartu zuten babes; gainera, arte garaikidearekiko estimazioa eta bildumazaletasuna ikaragarri handitu ziren, esate baterako, MOMA(Museum of Modern Art) Munduko arte garaikidearen museorik onenetariko bat. Estatu Batuetako New York hirian kokatzen da. 1929. urtean sortu zen eta bere bilduman XX. mendeko margolan esanguratsuenak aurkitzen ditugu. museoaren eraikuntzarekin batera.
XX. mendeko bigarren aldi hori Euskal Herriarentzat oso zaila izan zen. Espainia Francoren diktadurapean zegoen eta politika- eta kultura-errepresio gogorra jasaten ari zen. FrankismoakFrankismo izena Francisco Franco Bahamonte (1899-1975) espainiar militarrak zuzenduriko diktadurari (1936-1975) ematen zaio. Denboran zehar hainbat aldaketa izan bazuen ere, diktaduraren egitura politikoa Francoren heriotza arte luzatu zen, eta bera hil ondoren ere hainbat urtez iraun dira egitura horren aztarnak. gerra aurreko arte-adierazpen guztiak gogor zapaldu zituen; izan ere, Erregimenak espainiar inperioaren aldi distiratsuenetako arte-estiloak berrezarri nahi zituen, Espainiaren aldi historiko arrakastatsuak goraipatzeko asmoz.
Hala ere, 50eko hamarkadaren azken urteetatik aurrera, ekonomiaren garapenari esker, lehen aldaketa seinaleak eman ziren. Alde politikoan inolako aurrerapausorik eman ez arren, kulturan zerbait aldatzen ari zela zirudien. Euskal Herriara, adibidez, XX. mendeko lehen erdiko europar abangoardia historikoak sartu ziren.
Momentu hori aprobetxatuz, euskal arteak bertako abangoardia propioa sortzeko aukera izan zuen.
Francoren diktadura desagertu eta demokrazia ezartzea lortu zenean Hego Euskal Herrian, arlo guztietan gertatu zen loraldi garai bati eman zitzaion hasiera, baita artearen arloan ere.
Bigarren Mundu Gerra amaitu eta lehen urteetan estilo arrazionalistaren eta organizistaren jarraipen bat egon zen. Estilo haien zenbait ezaugarri ere mantendu ziren urte batzuetan, hala nola, forma askeko oinak, funtzionaltasuna edo dekorazio eza. Ezaugarri horiek guztiek gaur egun arte iraun dute gainera. Hirurogeiko hamarkadatik aurrera ematen zaio hasiera postmodernitate izenaz ezagutzen den garaiari.
Arkitekturari begiratuz, joera postmodernoak pentsamolde berria ekarri zuen, hau da, historia berreskuratzea proposatzen zuen diziplina, baina XX. mendeko testuinguru berria kontuan hartuz. Laurogeiko hamarkadan, ezaugarri nagusia askatasun formala izan zen eta nolabaiteko eklektizismoa nagusitu zen (gogoratu eklektizismoak estilo ezberdinak obra bakarrean elkartzea zuela helburua). Modu horretan, oso tradizio ezberdinak elkartu ziren: funtzionaltasuna, espresionismoa, historizismoa eta erregionalismoa.
Laurogeita hamarreko hamarkadatik aurrera, arkitekturak lengoaia modernoaren arrazionalismoa berreskuratu zuen, irakurketa minimalista, erraz, urri eta soilaren bitartez.
Nazioarte mailan arkitekto ezagunenetakoak hauek izan ziren: Charles W. Moore, Robert Venturi, Michael Graves eta Philip Johnson, besteak beste. Lanen artean, azpimarratzekoak dira Michael Graves-en Portland eraikina, Philip Johnsonen Sony eraikina (AT&T izan zen bere jatorrizko izena) edo Berlingo Tegel Harbor Housing Moore eraikuntza.
XXI. mendearekin batera ingeniaritza, informatika eta beste diziplina batzuk ere gehitu ziren arkitektura-proiektuetara. Garai honetako arkitekto esanguratsuenetakoa Frank Gehry (1929 - ) Kanadiar arkitektoa. Berrikuntza teknologikoez baliatuz, bere arkitektura lanek forma konplexu eta bihurriak hartzen dituzte; era berean, ezohiko materialak erabiltzen ditu, titanioa adibidez. Euskal Herrian Bilboko Guggenheim Museoa eta Eltziegoko Marques de Riscal upeltegia diseinatu zituen. kanadar arkitektoa dugu. Bere diseinuetan aipatutako diziplinak erabiltzeaz gain, oso gustukoa du titaniozko plakekin lan egitea.
1930eko hamarkadan ordurako kritikoa zen euskal eraikuntzaren egoera laztu zuen Gerra Zibilak; kapital pribatua ez zegoen prest higiezinen sektorean dirua jartzeko eta Estatu espainiarra bilakatu behar izan zen eraikuntzaren bultzatzaile nagusia. Estiloari dagokionez, Smith, Bastida, Ispizua, Aginaga eta Unanue arkitektoek arrazionalismoaren planteamendu formalen arabera jarraitu zuten lan egiten.
Gerra Zibila ondoren, Espainiako diktaduraren agintetza politikotik bertatik eskatu zitzaien arkitektoei estilo nazionala bilatu eta hura ezartzea bertako arkitektura berri bezala. Estilo “nazional” hura bilatu nahirik, arkitektoek historizismora eta monumentaltasun arkitekturara jo zuten eta “espainol” jotzen ziren estiloak berreskuratu ziren 40ko hamarkadan. Eredu bezala El Escorial monasterioa hartzen zen eta Pedro Muguruza Otaño eta Pedro Bidagor Lasarte arkitekto eta urbanistek zeresan handia izan zuten haren zabalkunde eta ezarpenean. Garai hartakoak dira esate baterako Donostiako apaiztegia, Gernikako Plaza Nagusia, Hondarribiko arrantzaleen etxeak eta abar.
Arte plastikoen kasuan gertatu zen bezala, Euskal Herrian 50eko hamarkada arte ez zen abangoardiako artera irekitzeko ahaleginik azaldu.
Arkitekturan ere, 50eko hamarkadan sartuta aurkitzen dugu Euskal Herrian abangoardiako lehen obra enblematikoa: Oñatiko Arantzazuko basilika (1950-1954), L. Laorgarena eta J. Saenz de Oizarena. Oraindik ere tradizioan txertaturiko elementu asko zituen eliza bat proposatu bazuten ere, Europatik zetorren arkitektura-estilo modernoaren elementuak aurki zitezkeen bertan. Garaiko punta-puntako hainbat pintorek eta eskultorek ere (Txillida, Oteiza, Basterretxea, Ibarrola) esku hartu zuten hartan.
1960ko hamarkadan zehar, bestalde, bere lehen lanak gauzatu zituen L. Peña Gantxegi gipuzkoarrak. Gerraosteko euskal arkitekturan arkitekto funtsezkoa izan zen. Haren helburua zen euskal arkitektura tradizionaleko osagai jakin batzuk bereganatzea hizkuntza formal autoktono bat berreskuratzeko. Eraikin pribatu asko egiteaz gain (Zarauzko, Mutrikuko edo Oiartzungo hainbat etxebizitza), Gasteizko San Frantzisko eliza ere eraiki zuen. Hiri-erabilerako garrantzizko guneen birmoldaketan ere parte hartu zuen Peña Gantxegik: Donostian, Trinitateko plaza eta Haize Orrazia; eta, Foruen plaza Gasteizen, Eduardo Txillidarekin batera.
Ezin utzi aipatu gabe XX. mende amaierako azken hamarkadetan eta XXI. mende hasieran kanpoko arkitektoek euskal lurretan egin dituzten arkitektura-lanak. Azken urteotan zirrara eragin dute horietako bik. Lehenengoa, Bilboko metroa, Norman Foster(1935 - ) Britainiar arkitektoa. Egun eragin handienetakoa. Teknologia berrien erabilera, itxura industriala eta aurrekontu handiko lanak dira bere obraren ezaugarri garrantzitsuenak. Euskal Herrian, Bilboko metroko geltokiak diseinatu zituen. britainiarraren obra, ezin hobeto uztartzen dituena ingeniaritza eta arkitektura. Aipagarriak dira lurpeko galeria kurbatuak, zulatze sistemaren berezko forma adierazten dutenak, eta oro har eskailerak eta metrorako sarrerak. Bigarren eraikin handia, zentzu guztietan, Bilboko Guggenheim museoa da, Frank Gehry kanadarrarena. Bilboko itsasadarraren ertz industrialean jasoa dago, eta, era horretan, bere gain hartzen du hiri-egitura konplexua. Eraikuntza kurbatu hau aurrera eramateko industria aeroespazialaren programa informatikoa erabili behar izan zuten.
Miresgarria izan da eraikuntza batek zein besteak hiriaren transformazioan izan duten eragina, bai egituragatik, baita ahalmen sinbolikoagatik ere.
Orokorrean garai luze honetan garatutako estiloen ezaugarri nagusiak hauek dira:
 |
 |
|
 |
 |
|
Hausnar dezagunNorman Foster arkitekto britainiarra XXI. mendeko abangoardiako arkitekturaren erreferentea da. Berak diseinatutako eraikuntzen artean Londresko 30 St Mary Axe dorrea, Dresdeneko tren geltoki nagusiko kupula eta edota Bilboko metroaren diseinuak daude. Azter itzazu lotura honetan Bilboko metroaren argazkiak. Zein elementu ikusten dituzu garai honetako abangoardiako estiloarekin bat datozenak? |
| Eraikinaren izena | Il Iesu eliza. Donostia (Gipuzkoa). |
| Estiloa / Garaia | XXI. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura erlijiosoa |
| Deskribapena | Eliza honen ezaugarri adierazgarriena diseinu geometrikoa eta minimalista da. Eliza bera kubo baten barnean kokatzen da eta altuera handia hartzen du. Fatxadan, hiru elementu apaingarrik, eraikinaren erabilera erlijiosoa erakusten dute: gurutzea, kanpaiak eta beiratea. Elizarekin batera, L forma duen beste eraikin bat dugu, aurrekoari atxikia, hainbat zeregin erlijioso biltzen dituena -bilera gelak, esaterako-. Azkenik, bi eraikinak elkartu eta patio bat sortzen duen horma zuzena daukagu. Multzo osoaren berezitasun handiena sotoan aurkitzen da, kotxeentzako aparkalekuaz gain supermerkatu bat baitago. Hala ere, supermerkatuaren sarrera funtzio erlijiosoetatik bereizita dago eta sarlekua beste maila batean du. |
| Arkitektoa | Rafael Moneo |
| Argazkiak / Bideoa |
|
| Eraikinaren izena | Marques de Riscal upeltegia. Eltziego (Araba) |
| Estiloa / Garaia | XXI. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Altzairua, hormigoi armatua eta hormigoi post-tenkatua uztartzen dituen hibridoa da Gehry-ren eraikina. Hormigoizko hiru zutabe erraldoiak dira eraikin osoan ageri diren zutabe bakarrak. Egitura metalikoak estalkia jasaten du, geometriaren triangulazio teknikaz baliatuz. Estalkia osatzeko honako hauek erabili dituzte: altzairu herdoilgaitza, ispiluak eta koloredun titanio xafla kurboak. Forma irregularrak sumatzen dira: solairu bakoitza ezberdina da, baita leihate guztiak ere. |
| Arkitektoa | Frank Gehry |
| Argazkiak / Bideoa |
|
| Eraikinaren izena | Koroatzearen eliza. Gazteiz (Araba) |
| Estiloa / Garaia | XX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura erlijiosoa |
| Deskribapena | Miguel Fisac arkitektoak diseinatu zuen Gasteizko Andre Mariaren Koroatzearen eliza. Haren oin-planoa nabe bakarrekoa da. Bi murruk definitzen dute espazioa: bata kurbatua eta zuriz margotua da, eta bestea, zuzena, harrizkoa, eta zulo bertikal txiki batzuk dituena. Pareta horrek amaieran leiho bat du, aldaretik gertu, eta hortik sartzen da argi gehiena. |
| Arkitektoa | Miguel Fisac |
| Argazkiak / Bideoa |
 Zarateman |
| Eraikinaren izena | Arantzazuko santutegia. Oñati (Gipuzkoa) |
| Estiloa / Garaia | XX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura erlijiosoa |
| Deskribapena | Abangoardiako arkitekturaren lehen eraikina Euskal Herrian. Elizaren oin-planoa gurutze-formakoa da eta absidea aldiz erdizirkularra. Bertan Lucio Muñozek egindako erretaula kokatzen da. Nabe luze eta zabalaren alboetan, kaperak daude. Elizara sartzeko ateak Txillidak egin zituen eta ateen gainean beste eskultore famatu baten sormena ageri da, Oteizaren apostoluak eta Pieta eskultura alegia. Fatxadaren alboetan, bi dorre karratu daude eta atzealdean kanpandorrea; hirurak diamante itxuran landutako harriz josiak. Arkupe batek elkartzen ditu fatxada eta kanpandorrea. |
| Arkitektoa | Javier Saenz de Oiza |
| Argazkiak / Bideoa |
|
| Eraikinaren izena | Baluarte Batzar Jauregia eta Nafarroako Auditorioa. Iruñea (Nafarroa) |
| Estiloa / Garaia | XXI. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Baluartek kokapen pribilegiatua du: hiriko merkataritza gune dinamikoenak eta Iruñako Ziudadela gurutzatzen diren tokia. L formako bolumena du eraikinak eta, horrela, oinezkoentzat plaza handia osatzen da. Kanpoaldea, plazaren aldera, Zinbawetik ekarritako kuartzita plakaz estalita dago. Barne antolaketa garbia da, areto nagusiak alde batetik eta erakusketa eta batzar aretoak bestetik. Bien artean geratzen den espazioak harrera nagusi handia osatzen du. |
| Arkitektoa | Patxi Mangado Beloki |
| Argazkiak / Bideoa |
 Eaeaea |
| Eraikinaren izena | Kursaal jauregia, musika gune eta biltzar jauregia. Donostia (Gipuzkoa) |
| Estiloa / Garaia | XX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Rafael Moneo arkitektoak egin zuen proiektua. Beira zeharrargiko bi prisma nagusiz osatua dago, harrizko plataforma oinarri duela. Donostiako Zurriola hondartza alderantz terrazak irekitzen dira, itsasoaz gozatzeko, eta hirirantz sarrera nagusiak, dendak eta erakusketa aretoak, Zurriola hiribideari kale giroa emateko. Prisma bakoitzak areto bat du barnean, zurezko oholez estalia: auditorioa eta ganbera aretoa. |
| Arkitektoa | Rafael Moneo |
| Argazkiak / Bideoa |
|
| Eraikinaren izena | Euskalduna Jauregia. Bilbo (Bizkaia) |
| Estiloa / Garaia | XX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Bilboko Euskalduna Jauregia Federico Sorianoren eta Dolores Palaciosen obra da. Eraikinak erabilera bikoitza du, hau da, kongresu eta musika jauregi bezala funtzionatzen du. Oinarrizko ideia lanari ekitean eraikinak itsasontzi baten itxura eskaintzea zen. Horretarako, ontzigintzarako erabiltzen diren teknika, teknologia eta materialak erabili zituzten arkitektoek. Bestalde, bi fatxada erabat desberdin ikus ditzakegu: itsasadarraren aldekoa herdoildu itxura ematen dion altzairuzkoa da eta hiriaren aldekoan, berriz, beira eta altzairua dira erabilitako materialak. |
| Arkitektoa | Federico Soriano eta Dolores Palacios |
| Argazkiak / Bideoa |
 hansbrinker |
| Eraikinaren izena | Teniseko plaza (Donostia) |
| Estiloa / Garaia | XX. mendea |
| Eraikinaren funtzioa | Arkitektura zibila |
| Deskribapena | Plaza hau, granito arrosaz eraikia, terrazetan antolatuta dago. Plaza xume, sinple eta soil ikusten da. Horrela, alde batetik ingurumena bera nabarmentzen da (itsasoa, mendia, landareak) eta bestetik Txillidaren eskultura lana, Haizearen orrazia. Zazpi zuloren bitartez, plazak lotura zuzena dauka itsasoarekin. Askotan ikusi izan dugun bezala, itsasoak indarrez jotzen duenean aparrak gora egiten du. |
| Arkitektoa | Luis Peña Gantxegi |
| Argazkiak / Bideoa |
|
Erantzun ondorengo galderei. Hiru aukeren artean zuzena hautatu behar duzu. Zorte on!